واجبات نماز
واجبات نماز يازده چيز است: اول: نيت. دوم: قيام يعنى ايستادن. سوم:تکبيرة الاحرام يعنى گفتن "الله اکبر" در اول نماز. چهارم: رکوع. پنجم: سجود. ششم:قرائت. هفتم: ذکر. هشتم: تشهد. نهم: سلام. دهم: ترتيب. يازدهم: موالات يعنى پى در پى بودن اجزاء نماز.
٩٤٢ بعضى از واجبات نماز رکن است، يعنى اگر انسان آنها را بجا نياورد يا در نماز اضافه کند، عمدا باشد يا اشتباها، نماز باطل مىشود. و بعضى ديگر رکن نيست، يعنى اگر عمدا کم يا زياد شود، نماز باطل مىشود. و چنانچه اشتباها کم يا زياد گردد، نماز باطل نمىشود. و رکن پنج چيز است: اول: نيت. دوم: تکبيرة الاحرام. سوم: قيام در موقع گفتن تکبيرة الاحرام، و قيام متصل به رکوع يعنى ايستادن پيش از رکوع. چهارم: رکوع. پنجم: دو سجده.
٩٤٣ انسان بايد نماز را به نيت قربتيعنى براى انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد و لازم نيست نيت را از قلب خود بگذراند يا مثلا به زبان بگويد که چهار رکعت نماز ظهر مىخوانم قربه الى الله.
٩٤٤ اگر در نماز ظهر يا در نماز عصر نيت کند که چهار رکعت نماز مىخوانم و معين نکند ظهر استيا عصر، نماز او باطل است. و نيز کسى که مثلا قضاى نماز ظهر بر او واجب است، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا يا نماز ظهر را بخواند، بايد نمازى را که مىخواند در نيت معين کند.
٩٤٥ انسان بايد از اول تا آخر نماز به نيتخود باقى باشد. پس اگر در بين نماز به طورى غافل شود که اگر بپرسند چه مىکنى نداند چه بگويد، نمازش باطل است.
٩٤٦ انسان بايد فقط براى انجام امر خداوند عالم نماز بخواند. پس کسى که ريا کند يعنى براى نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است، خواه فقط براى مردم باشد، يا خدا و مردم هر دو را در نظر بگيرد.
٩٤٧ اگر قسمتى از نماز را هم براى غير خدا بجا آورد نماز باطل است، چه آن قسمت واجب باشد مثل حمد و سوره، چه مستحب باشد مانند قنوت. بلکه اگر تمام نماز را براى خدا بجا آورد ولى براى نشان دادن به مردم در جاى مخصوصى مثل مسجد، يا در وقت مخصوصى مثل اول وقت، يا به طرز مخصوصى مثلا با جماعت بخاند، نمازش باطل است.
٩٤٨ گفتن "الله اکبر" در اول هر نماز، واجب و رکن است و بايد حروف"الله" و حروف "اکبر" و دو کلمه "الله" و "اکبر" را پشتسر هم بگويد. و نيز بايد اين دو کلمه به عربى صحيح گفته شود، و اگر به عربى غلط بگويد يا مثلا ترجمه آن را به فارسى بگويد صحيح نيست.
٩٤٩ احتياط واجب آن است که تکبيرة الاحرام نماز را به چيزى که پيش ازآن مىخواند مثلا به اقامه يا به دعايى که پيش از تکبير مىخواند، نچسباند.
٩٥٠ اگر انسان بخواهد "الله اکبر" را به چيزى که بعد از آن مىخواند مثلا به"بسم الله الرحمن الرحيم" بچسباند، بايد ر اکبر را پيش بدهد.
٩٥١ موقع گفتن تکبيرة الاحرام بايد بدن آرام باشد، و اگر عمدا در حالى که بدنش حرکت دارد تکبيرة الاحرام را بگويد، باطل است. و چنانچه سهوا حرکت کند، بنابر احتياط واجب بايد اول عملى که نماز را باطل مىکند انجام دهد و دوباره تکبير بگويد.
٩٥٢ تکبير و حمد و سوره و ذکر و دعا را بايد طورى بخواند که خودش بشنود.و اگر به واسطه سنگينى يا کرى گوش يا سر و صداى زياد نمىشنود، بايد طورى بگويد که اگر مانعى نباشد بشنود.
٩٥٣ کسى که لال استيا زبان او مرضى دارد که نمىتواند "الله اکبر" را درست بگويد، بايد به هر طور که مىتواند بگويد. و اگر هيچ نمىتواند بگويد، بايد در قلب خود بگذارند و براى تکبير اشاره کند، و زبانش را هم اگر مىتواند حرکت دهد.
٩٥٤ مستحب است بعد از تکبيرة الاحرام بگويد: "يا محسن قد اتاک المسيىء و قد امرت المحسن ان يتجاوز عن المسيىء انت المحسن و انا المسيىء بحق محمد و آل محمد صل على محمد و آل محمد و تجاوز عن قبيح ما تعلم منى"، يعنى اى خدايى که به بندگان احسان مىکنى، بنده گنهکار به در خانه تو آمده و تو امر کردهاى که نيکوکار از گنهکار بگذرد، تو نيکوکارى و من گناهکار، به حق محمد و آل محمد صلى الله عليه و آله و سلم رحمتخود را بر محمد و آل محمد بفرست و از بديهايى که مىدانى از من سر زده بگذر.
٩٥٥ مستحب است موقع گفتن تکبير اول نماز و تکبيرهاى بين نماز، دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد.
٩٥٦ اگر شک کند که تکبيرة الاحرام را گفته يا نه، چنانچه مشغول خواندن چيزى شده به شک خود اعتنا نکند. و اگر چيزى نخوانده، بايد تکبير را بگويد.
٩٥٧ اگر بعد از گفتن تکبيرة الاحرام شک کند که آن را صحيح گفته يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند.
٩٥٨ قيام در موقع گفتن تکبيرة الاحرام و قيام پيش از رکوع که آن را قيام متصل به رکوع مىگويند رکن است. ولى قيام در موقع خواندن حمد و سوره و قيام بعد از رکوع، رکن نيست و اگر کسى آن را از روى فراموشى ترک کند، نمازش صحيح است.
٩٥٩ واجب است پيش از گفتن تکبير و بعد از آن مقدارى بايستد تا يقين کند کهدر حال ايستادن تکبير گفته است.
٩٦٠ اگر رکوع را فراموش کند و بعد از حمد و سوره بنشيند و يادش بيايد که رکوع نکرده، بايد بايستد و به رکوع رود. و اگر بدون اين که بايستد به حال خميدگى به رکوع برگردد، چون قيام متصل به رکوع را بجا نياورده، نماز او باطل است.
٩٦١ موقعى که ايستاده است بايد بدن را حرکت ندهد و به طرفى خم نشود وبه جايى تکيه نکند. ولى اگر از روى ناچارى باشد، يا در حال خم شدن براى رکوع پاها را حرکت دهد، اشکال ندارد.
٩٦٢ اگر موقعى که ايستاده از روى فراموشى بدن را حرکت دهد يا به طرفى خم شود يا به جايى تکيه کند اشکال ندارد. ولى در قيام موقع گفتن تکبيرة الاحرام و قيام متصل به رکوع اگر از روى فراموشى هم باشد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
٩٦٣ بايد در موقع ايستادن هر دو پا روى زمين باشد. ولى لازم نيستسنگينى بدن روى هر دو پا باشد، و اگر روى يک پا هم باشد اشکال ندارد.
٩٦٤ کسى که مىتواند درست بايستد، اگر پاها را خيلى گشاد بگذارد که به حال ايستادن معمولى نباشد، نمازش باطل است.
٩٦٥ موقعى که انسان در نماز مىخواهد کمى جلو يا عقب رود يا کمى بدن را به طرف استيا چپ حرکت دهد، بايد چيزى نگويد، ولى "بحول الله و قوته اقوم و اقعد" را بايد در حال برخاستن بگويد، و در موقع گفتن ذکرهاى واجب هم بدن بايد بىحرکت باشد. بلکه احتياط واجب آن است که در موقع گفتن ذکرهاى مستحبى نماز، بايد بدنش آرام باشد.
٩٦٦ اگر در حال حرکت بدن ذکر بگويد، مثلا موقع رفتن به رکوع يا رفتن به سجده تکبير بگويد، چنانچه آن را به قصد ذکرى که در نماز دستور دادهاند بگويد، بايد احتياطا نماز را دوباره بخواند. و اگر به اين قصد نگويد بلکه بخواهد ذکرى گفته باشد، نماز صحيح است.
٩٦٧ حرکت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد اشکال ندارد، اگر چه احتياط مستحب آن است که آنها را هم حرکت ندهد.
٩٦٨ اگر موقع خواندن حمد و سوره يا خواندن تسبيحات بىاختيار به قدرى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود، احتياط واجب آن است که بعد از آرام گرفتن بدن، آنچه را در حال حرکتخوانده دوباره بخواند.
٩٦٩ اگر در بين نماز از ايستادن عاجز شود بايد بنشيند، و اگر از نشستن هم عاجز شود بايد بخوابد، ولى تا بدنش آرام نگرفته بايد چيزى نخواند.
٩٧٠ تا انسان مىتواند ايستاده نماز بخواند، نبايد بنشيند. مثلا کسى که در موقع ايستادن بدنش حرکت مىکند يا مجبور است به چيزى تکيه دهد يا بدنش را کج کند يا خم شود يا پاها را بيشتر از معمول گشاد بگذارد، بايد به هر طور که مىتواند ايستاده نماز بخواند. ولى اگر به هيچ قسم حتى مثل حال رکوع هم نتواند بايستد، بايد راست بنشيند و نشسته نماز بخواند.
٩٧١ تا انسان مىتواند بنشيند، نبايد خوابيده نماز بخواند. و اگر نتواند راست بنشيند بايد هر طور که مىتواند بنشيند، و اگر به هيچ قسم نمىتواند بنشيند بايد به طورى که در احکام قبله گفته شد به پهلوى راست بخوابد، و اگر نمىتواند به پهلوى چپ، و اگر آن هم ممکن نيست به پشت بخوابد به طورى که کف پاهاى او رو به قبله باشد.
٩٧٢ کسى که نشسته نماز مىخواند، اگر بعد از خواندن حمد و سوره بتواند بايستد و رکوع را ايستاده بجا آورد، بايد بايستد و از حال ايستاده به رکوع رود. و اگرنتواند، بايد رکوع را هم نشسته بجا آورد.
٩٧٣ کسى که خوابيده نماز مىخواند، اگر در بين نماز بتواند بنشيند، بايد مقدارى را که مىتواند نشسته بخواند. و نيز اگر مىتواند بايستد، بايد مقدارى را که مىتواند ايستاده بخواند، ولى تا بدنش آرام نگرفته بايد چيزى نخواند.
٩٧٤ کسى که نشسته نماز مىخواند، اگر در بين نماز بتواند بايستد بايد مقدارى را که مىتواند ايستاده بخواند، ولى تا بدنش آرام نگرفته بايد چيزى نخواند.
٩٧٥ کسى که مىتواند بايستد، اگر بترسد که به واسطه ايستادن مريض شود يا ضررى به او برسد، مىتواند نشسته نماز بخواند. و اگر از نشستن هم بترسد، مىتواند خوابيده نماز بخواند.
٩٧٦ اگر انسان احتمال بدهد که تا آخر وقت بتواند ايستاده نماز بخواند، مىتواند اول وقت نماز بخواند، اگر چه احتياط آن است که نماز را تاخير بيندازد.
٩٧٧ مستحب است در حال ايستادن بدن را راست نگهدارد، شانهها را پايين بيندازد، دستها را روى رانها بگذارد، انگشتها را به هم بچسباند، جاى سجده را نگاه کند، سنگينى بدن را به طور مساوى روى دو پا بيندازد، با خضوع و خشوع باشد، پاها را پس و پيش نگذارد، اگر مرد است پاها را از سه انگشت باز تا يک وجب فاصله دهد، و اگر زن است پاها را به هم بچسباند.
٩٧٨ در رکعت اول و دوم نمازهاى واجب يوميه انسان بايد اول حمد و بعد از آن يک سوره تمام بخواند.
٩٧٩ اگر وقت نماز تنگ باشد يا انسان ناچار شود که سوره را نخواند، مثلا بترسد که اگر سوره را بخواند دزد يا درنده يا چيز ديگرى به او صدمه بزند، نبايد سوره را بخواند. و اگر در کارى عجله داشته باشد، مىتواند سوره را نخواند.
٩٨٠ اگر عمدا سوره را پيش از حمد بخواند، نمازش باطل است. و اگر اشتباها سوره را پيش از حمد بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.
٩٨١ اگر حمد و سوره يا يکى از آنها را فراموش کند و بعد از رسيدن به رکوع بفهمد، نمازش صحيح است.
٩٨٢ اگر پيش از آنکه براى رکوع خم شود، بفهمد که حمد و سوره را نخوانده بايد بخواند، و اگر بفهمد سوره را نخوانده بايد فقط سوره را بخواند. ولى اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، بايد اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند. و نيز اگر خم شود و پيش از آنکه به رکوع برسد بفهمد حمد و سوره يا سوره تنها يا حمد تنها را نخوانده، بايد بايستد و به همين دستور عمل نمايد.
٩٨٣ اگر در نماز يکى از چهار سورهاى را که آيه سجده دارد و در مساله گفته شد عمدا بخواند، نمازش باطل است.
٩٨٤ اگر اشتباها مشغول خواندن سورهاى شود که سجده واجب دارد، چنانچه پيش از رسيدن به آيه سجده بفهمد، بايد آن سوره را رها کند و سوره ديگر بخواند. و اگر بعد از خواندن آيه سجده بفهمد، بايد در بين نماز با اشاره سجده آن را بجا آورد و به همان سوره که خوانده اکتفا نمايد.
٩٨٥ اگر در نماز آيه سجده را بشنود و به اشاره سجده کند، نمازش صحيح است.
٩٨٦ در نماز مستحبى خواندن سوره لازم نيست، اگر چه آن نماز به واسطه نذر کردن واجب شده باشد. ولى در بعضى از نمازهاى مستحبى مثل نماز وحشت که سوره مخصوصى دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد، بايد همان سوره را بخواند.
٩٨٧ در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه، مستحب است در رکعت اول بعد از"حمد" سوره " جمعه"، و در رکعت دوم بعد از "حمد" سوره "منافقين" بخواند. واگر مشغول يکى از اينها شود، بنابر احتياط واجب نمىتواند آن را رها کند و سوره ديگر بخواند.
٩٨٨ اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره "قل هو الله احد" يا سوره "قل يا ايها الکافرون" شود، نمىتواند آن را رها کند و سوره ديگر بخواند. ولى در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روى فراموشى به جاى سوره "جمعه" و "منافقين" يکى از اين دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسيده مىتواند آن را رها کند و سوره"جمعه" و "منافقين" را بخواند.
٩٨٩ اگر در نماز جمعه يا نماز ظهر روز جمعه عمدا سوره "قل هو الله احد"يا سوره "قل يا ايها الکافرون" بخواند، اگر چه به نصف نرسيده باشد، بنابر احتياط واجب نمىتواند رها کند و سوره "جمعه" و "منافقين" را بخواند.
٩٩٠ اگر در نماز غير سوره "قل هو الله احد" و "قل يا ايها الکافرون" سوره ديگرى بخواند، تا به نصف نرسيده مىتواند رها کند و سوره ديگر بخواند.
٩٩١ اگر مقدارى از سوره را فراموش کند يا از روى ناچارى مثلا به واسطه تنگى وقتيا جهت ديگر نشود آن را تمام نمايد، مىتواند آن سوره را رها کند و سوره ديگر بخواند، اگر چه از نصف گذشته باشد يا سورهاى را که مىخوانده "قل هو الله احد" يا "قل يا ايها الکافرون" باشد.
٩٩٢ بر مرد واجب استحمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند. و بر مرد و زن واجب استحمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند.
٩٩٣ مرد بايد در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره حتى حرف آخر آنها را بلند بخواند.
٩٩٤ زن مىتواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند يا آهسته بخواند.ولى اگر نامحرم صدايش را بشنود، بنابر احتياط واجب بايد آهسته بخواند.
٩٩٥ اگر در جايى که بايد نماز را بلند بخواند عمدا آهسته بخواند، يا در جايى که بايد آهسته خواند عمدا بلند بخواند، نمازش باطل است. ولى اگر از روى فراموشى يا ندانستن مساله باشد، صحيح است. و اگر در بين خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه کرده، لازم نيست مقدارى را که خوانده دوباره بخواند.
٩٩٦ اگر کسى در خواندن حمد و سوره بيشتر از معمول صدايش را بلند کند، مثل آنکه آنها را با فرياد بخواند، نمازش باطل است.
٩٩٧ انسان بايد نماز را ياد بگيرد که غلط نخواند. و کسى که به هيچ قسم نمىتواند صحيح آن را ياد بگيرد، بايد هر طور که مىتواند بخواند، و احتياط مستحب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.
٩٩٨ کسى که حمد و سوره و چيزهاى ديگر نماز را به خوبى نمىداند و مىتواند ياد بگيرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، بايد ياد بگيرد و اگر وقت تنگ است، بنابر احتياط واجب در صورتى که ممکن باشد بايد نمازش را به جماعت بخواند.
٩٩٩ احتياط واجب آن است که براى ياد دادن واجبات نماز مزد نگيرد، ولى براى مستحبات آن اشکال ندارد.
١٠٠٠ اگر يکى از کلمات حمد يا سوره را نداند، يا عمدا آن را نگويد، يا بجاى حرفى، حرف ديگر بگويد مثلا به جاى ض،ظ بگويد، يا جايى که بايد بدون زير و زبر خوانده شود زير و زبر بدهد، يا تشديد را نگويد، نماز او باطل است.
١٠٠١ اگر انسان کلمهاى را صحيح بداند و در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نيست دوباره نماز را بخواند و يا اگر وقت گذشته قضا نمايد.
١٠٠٢ اگر زير و زبر کلمهاى را نداند بايد ياد بگيرد، ولى اگر کلمهاى را که وقف کردن آخر آن جايز است هميشه وقف کند ياد گرفتن زير و زبر آن لازم نيست و نيز اگر نداند مثلا کلمهاى به س استيا به ص بايد ياد بگيرد و چنانچه دو جور يا بيشتر بخواند، مثل آن که در "اهدنا الصراط المستقيم"، "مستقيم"را يک مرتبه با "سين" و يک مرتبه با "صاد" بخواند نمازش باطل است، مگر آنکه هر دو جور قرائتشده باشد و به اميد رسيدن به واقع بخواند.
١٠٠٣ اگر در کلمهاى "واو" باشد و حرف قبل از "واو" در آن کلمه پيش داشته باشد و حرف بعد از "واو" در آن کلمه همزه ء باشد مثل کلمه "سوء" بهتر است آن "واو" را مد بدهد، يعنى آن را بکشد و همچنين اگر در کلمهاى "الف"باشد و حرف قبل از "الف" در آن کلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از "الف" در آن کلمه همزه باشد مثل "جاء"، بهتر است "الف" آن را بکشد و نيز اگر در کلمهاى ى باشد و حرف پيش از ى در آن کلمه زير داشته باشد و حرف بعد از ىدر آن کلمه همزه باشد مثل "جىء"، بهتر آن است ى را با مد بخواند و اگر بعداز اين "واو" و "الف" و ى بجاى همزه ء حرفى باشد که ساکن است، يعنى زير و زبر و پيش ندارد باز هم بهتر آن است اين سه حرف را با مد بخواند، مثلا در"و لا الضالين" که بعد از "الف" حرف "لام" ساکن است ، بهتر آن است "الف" آن را با مد بخواند.
١٠٠٤ احتياط مستحب آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننمايد. و معنى وقف به حرکت آن است که زير يا زبر يا پيش آخر کلمهاى را بگويدو بين آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد. مثلا بگويد "الرحمن الرحيم" و ميم "الرحيم"را زير بدهد و بعد قدرى فاصله دهد و بگويد: "مالک يوم الدين". و معنى وصل به سکون آن است که زير يا زبر يا پيش کلمهاى را نگويد و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند، مثل آنکه بگويد : "الرحمن الرحيم" و ميم "الرحيم" را زير ندهد و فورا"مالک يوم الدين" را بگويد.
١٠٠٥ در رکعتسوم و چهارم نماز مىتواند فقط يک حمد بخواند يا سه مرتبه تسبيحات اربعه بگويد، يعنى سه مرتبه بگويد: "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر"، و اگر يک مرتبه هم تسبيحات اربعه را بگويد کافى است. و مىتواند در يک رکعتحمد، و در رکعت ديگر تسبيحات بگويد، و بهتر است در هر دو رکعت تسبيحات بخواند.
١٠٠٦ در تنگى وقت بايد تسبيحات اربعه را يک مرتبه بگويد.
١٠٠٧ بر مرد و زن واجب است که در رکعتسوم و چهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.
١٠٠٨ اگر در رکعتسوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتياط واجب بايد "بسم الله" آن را هم آهسته بگويد.
١٠٠٩ کسى که نمىتواند تسبيحات را ياد بگيرد يا درست بخواند، بايد در رکعتسوم و چهارم حمد بخواند.
١٠١٠ اگر در دو رکعت اول نماز به خيال اين که دو رکعت آخر است تسبيحات بگويد، چنانچه پيش از رکوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر در رکوع يا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحيح است.
١٠١١ اگر در دو رکعت آخر نماز به خيال اينکه در دو رکعت اول استحمد بخواند، يا در دو رکعت اول نماز با اينکه گمان مىکرده در دو رکعت آخر استحمد بخواند، چه پيش از رکوع بفهمد چه بعد از آن، نمازش صحيح است.
١٠١٢ اگر در رکعتسوم يا چهارم مىخواستحمد بخواند تسبيحات به زبانش آمد يا مىخواست تسبيحات بخواند حمد به زبانش آمد بايد آن را رها کند و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند ولى اگر عادتش خواندن چيزى بوده که به زبانش آمده و در خزانه قلبش آن را قصد داشته مىتواند همان را تمام کند و نمازش صحيح است.
١٠١٣ کسى که عادت دارد در رکعتسوم و چهارم تسبيحات بخواند اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد شود بايد آن را رها کند و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند.
١٠١٤ در رکعتسوم و چهارم مستحب است بعد از تسبيحات استغفار کند، مثلا بگويد: " استغفر الله ربى و اتوب اليه" يا بگويد: "اللهم اغفر لى". و اگر به گمان آنکه حمد يا تسبيحات را گفته، مشغول گفتن استغفار شود و شک کند که حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا ننمايد. ولى اگر نمازگزار پيش از خم شدن براى رکوع در حالى که مشغول گفتن استغفار نيست، شک کند که حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.
١٠١٥ اگر در رکوع رکعتسوم يا چهارم يا در حال رفتن به رکوع شک کند که حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند.
١٠١٦ هرگاه شک کند که آيه يا کلمهاى را درست گفته يا نه، اگر بهچيزى که بعد از آن است مشغول نشده، بايد آن آيه يا کلمه را به طور صحيح بگويد. واگر به چيزى که بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چيز رکن باشد مثل آنکه در رکوع شک کند که فلان کلمه از سوره را درست گفته يا نه، بايد به شک خود اعتنا نکند. و اگر رکن نباشد، مثلا موقع گفتن "الله الصمد" شک کند که "قل هو الله احد"را درست گفته يا نه، باز هم مىتواند به شک خود اعتنا نکند. ولى اگر احتياطا آن آيه يا کلمه را به طور صحيح بگويد، اشکال ندارد. و اگر چند مرتبه هم شک کند،مىتواند چند بار بگويد. اما اگر به وسواس برسد و باز هم بگويد، بنابر احتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند.
١٠١٧ مستحب است در رکعت اول پيش از خواندن حمد بگويد: "اعوذ بالله من الشيطان الرجيم" و در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر "بسم الله" را بلند بگويد و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آيه وقف کند، يعنى آن آيه را به آيه بعد نچسباند، و در حال خواندن حمد و سوره به معناى آيه توجه داشته و اگر فرادى مىخواند بعد از آنکه حمد خودش تمام شد بگويد: "الحمد لله رب العالمين". بعد از خواندن سوره "قل هو الله احد" يک يا دو يا سه مرتبه "کذلک الله ربى" يا سه مرتبه"کذلک الله ربنا" بگويد، بعد از خواندن سوره کمى صبر کند و بعد تکبير پيش از رکوع را بگويد يا قنوت را بخواند.
١٠١٨ مستحب است در تمام نمازها در رکعت اول سوره "انا انزلناه" و در رکعت دوم سوره "قل هو الله احد" را بخواند.
١٠١٩ مکروه است انسان در تمام نمازهاى يک شبانه روز سوره "قل هو الله احد" را نخواند.
١٠٢٠ خواندن سوره "قل هو الله احد" به يک نفس مکروه است.
١٠٢١ سورهاى را که در رکعت اول خوانده، مکروه است در رکعت دوم بخواند،ولى اگر سوره " قل هو الله احد" را در هر دو رکعت بخواند مکروه نيست.
١٠٢٢ در هر رکعت بعد از قرائت بايد به اندازهاى خم شود که بتواند دست را به زانو بگذارد، و اين عمل را رکوع مىگويند.
١٠٢٣ اگر به اندازه رکوع خم شود ولى دستها را به زانو نگذارد اشکال ندارد.
١٠٢٤ هرگاه رکوع را بطور غير معمول بجا آورد، مثلا به چپ يا راستخم شود،اگر چه دستهاى او به زانو برسد صحيح نيست.
١٠٢٥ خم شدن بايد به قصد رکوع باشد، پس اگر به قصد کار ديگرى مثلا براى کشتن جانور خم شود، نمىتواند آن را رکوع حساب کند بلکه بايد بايستد و دوباره براى رکوع خم شود، و به واسطه اين عمل، رکن زياد نشده و نماز باطل نمىشود.
١٠٢٦ کسى که دستيا زانوى او با دست و زانوى ديگران فرق دارد، مثلا دستش خيلى بلند است که اگر کمى خم شود به زانو مىرسد يا زانوى او پايينتر از مردم ديگر است که بايد خيلى خم شود تا دستش به زانو برسد بايد به انداره معمول خم شود.
١٠٢٧ کسى که نشسته رکوع مىکند بايد به قدرى خم شود که صورتش مقابل زانوها برسد، و بهتر است به قدرى خم شود که صورت نزديک جاى سجده برسد.
١٠٢٨ انسان هر ذکرى در رکوع بگويد کافى است ولى احتياط واجب آن است که به قدر سه مرتبه "سبحان الله" يا يک مرتبه "سبحان ربى العظيم و بحمده"کمتر نباشد.
١٠٢٩ ذکر رکوع بايد دنبال هم و به عربى صحيح گفته شود و مستحب است آن را سه يا پنچ يا هفت مرتبه بلکه بيشتر بگويند.
١٠٣٠ در رکوع بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد و در ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذکرى که براى رکوع دستور دادهاند بگويد بنابر احتياط واجب، آرام بودن بدن لازم است.
١٠٣١ اگر موقعى که ذکر واجب رکوع را مىگويد، بىاختيار به قدرى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج شود بايد بعد از آرام گرفتن بدن بنابر احتياط واجب دوباره ذکر را بگويد ولى اگر کمى حرکت کند که از حال آرام بودن بدن خارج نشود، يا انگشتان را حرکت دهد اشکال ندارد.
١٠٣٢ اگر پيش از آن که به مقدار رکوع خم شود و بدن آرام گيرد عمدا ذکر رکوع را بگويد نمازش باطل است.
١٠٣٣ اگر پيش از تمام شدن ذکر واجب، عمدا سر از رکوع بردارد نمازش باطل است، و اگر سهوا سر بردارد چنانچه پيش از آنکه از حال رکوع خارج شود، يادش بيايد که ذکر رکوع را تمام نکرده، بايد در حال آرامى بدن دوباره ذکر را بگويد،و اگر بعد از آنکه از حال رکوع خارج شد، يادش بيايد، نماز او صحيح است.
١٠٣٤ اگر نتواند به مقدار ذکر در رکوع بماند در صورتى که بتواند پيش ازآنکه از حد رکوع بيرون رود ذکر را بگويد، بايد در آن حال تمام کند. و اگرنتواند، در حال برخاستن ذکر را به قصد رجاء بگويد.
١٠٣٥ اگر به واسطه مرض و مانند آن در رکوع آرام نگيرد نماز صحيح است، ولى بايد پيش از آنکه از حال رکوع خارج شود، ذکر واجب يعنى "سبحان ربى العظيم و بحمده" يا سه مرتبه " سبحان الله" را بگويد.
١٠٣٦ هرگاه نتواند به اندازه رکوع خم شود بايد به چيزى تکيه دهد و رکوع کند و اگر موقعى هم که تکيه داده نتواند به طور معمول رکوع کند بايد به هر اندازه مىتواند خم شود و اگر هيچ نتواند خم شود بايد موقع رکوع بنشيند و نشسته رکوع کند، و احتياط مستحب آن است که نماز ديگرى هم بخواند و براى رکوع آن با سر اشاره نمايد.
١٠٣٧ کسى که مىتواند ايستاره نماز بخواند اگر در حال ايستاده يا نشسته نتواند رکوع کند بايد ايستاده نماز بخواند و براى رکوع با سر اشاره کند، و اگرنتواند اشاره کند بايد به نيت رکوع چشمها را هم بگذارد و ذکر آن را بگويد وبه نيت برخاستن از رکوع چشمها را باز کند. و اگر از اين هم عاجز است بايد در قلب نيت رکوع کند و ذکر آن را بگويد.
١٠٣٨ کسى که نمىتواند ايستاده يا نشسته رکوع کند و براى رکوع فقط مىتواند در حالى که نشسته است کمى خم شود يا در حالى که ايستاده است با سر اشاره کند بايد ايستاده نماز بخواند و براى رکوع با سر اشاره نمايد و احتياط مستحب آن است که نماز ديگرى هم بخواند و موقع رکوع آن بنشيند و هر قدر مىتواند براى رکوع خم شود.
١٠٣٩ اگر بعد از رسيدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و دو مرتبه به قصد رکوع به اندازه رکوع خم شود نمازش باطل است، و نيز اگر بعداز آنکه به اندازه رکوع خم شد و بدنش آرام گرفت به قصد رکوع به قدرى خم شود که از اندازه رکوع بگذرد و دوباره به رکوع برگردد بنابر احتياط واجب نمازش باطل است و بهتر آن است که نماز را تمام کند و از سر بخواند.
١٠٤٠ بعد از تمام شدن ذکر رکوع بايد راست بايستد و بعد از آنکه بدن آرام گرفت به سجده رود، و اگر عمدا پيش از ايستادن يا پيش از آرام گرفتن بدن به سجده رود نمازش باطل است.
١٠٤١ اگر رکوع را فراموش کند و پيش از آنکه به سجده برسد يادش بيايد بايد بايستد بعد به رکوع رود و چنانچه به حالتخميدگى به رکوع برگردد نمازش باطل است.
١٠٤٢ اگر بعد از آنکه پيشانى به زمين برسد يادش بيايد که رکوع نکرده، بنابر احتياط واجب بايد بايستد و رکوع را بجا آورد، و نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
١٠٤٣ مستحب است پيش از رفتن به رکوع در حالى که راست ايستاده تکبير بگويدو در رکوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگه دارد و گردن را بکشد و مساوى پشت نگه دارد و بين دو قدم را نگاه کند و پيش از ذکر يا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آنکه از رکوع برخاست و راست ايستاد، در حال آرامى بدن بگويد: "سمع الله لمن حمده".
١٠٤٤ مستحب است در رکوع زنها دست را از زانو بالاتر بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.
١٠٤٥ نمازگزار بايد در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پيشانى و کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
١٠٤٦ دو سجده روى هم يک رکن است که اگر کسى در نماز واجب عمدا يا از روى فراموشى هر دو را ترک کند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
١٠٤٧ اگر عمدا يک سجده کم يا زياد کند نماز باطل مىشود، و اگر سهوا يک سجده کم کند حکم آن بعدا گفته خواهد شد.
١٠٤٨ اگر پيشانى را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد سجده نکرده است اگر چه جاهاى ديگر به زمين برسد، ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهوا جاهاى ديگر را به زمين نرساند يا سهوا ذکر نگويد سجده صحيح است.
١٠٤٩ در سجده هر ذکرى بگويد کافى است ولى احتياط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يک مرتبه «سبحان ربى الاعلى و بحمده» کمتر نباشد و مستحب است «سبحان ربى الاعلى و بحمده» را سه يا پنچ يا هفت مرتبه بگويد.
١٠٥٠ در سجود بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد. و موقع گقتن ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور دادهاند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
١٠٥١ اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد، عمدا ذکر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذکر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
١٠٥٢ اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهوا ذکر سجده را بگويد و پيش از آن که سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده بايد دوباره در حال آرام بودن ذکر را بگويد.
١٠٥٣ اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد که پيش از آرام گرفتن بدن ذکر را گفته يا پيش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
١٠٥٤ اگر موقعى که ذکر سجده را مىگويد يکى از هفت عضو را عمدا از زمين بردارد ، نماز باطل مىشود ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نيست اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد.
١٠٥٥ اگر پيش از تمام شدن ذکر سجده سهوا پيشانى را از زمين بردارد نمىتواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهوا از زمين بردارد بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذکر را بگويد.
١٠٥٦ بعد از تمام شدن ذکر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
١٠٥٧ جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاهاى زانوهايش پستتر و بلندتراز چهار انگشت بسته نباشد، بلکه احتياط واجب آن است که جاى پيشانى او از جاى انگشتانش پستتر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.
١٠٥٨ در زمين سراشيب که سراشيبى آن درست معلوم نيست احتياط واجب آن است که جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.
١٠٥٩ اگر پيشانى را سهوا به چيزى بگذارد که از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندى آن به قدرى است که نمىگويند در حال سجده است مىتواند سر را بردارد و به چيزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا کمتر است بگذارد، و مىتواند سر را به روى آن چه به اندازه چهار انگشتيا کمتر است بکشد، و اگر بلندى آن به قدرى است که مىگويند در حال سجده است احتياط واجب آن است که پيشانى را از روى آن به روى چيزى که بلندى آن به انداره چهار انگشت بسته يا کمتر است بکشد، و اگر کشيدن پيشانى ممکن نيست بنابر احتياط واجب بايد پيشانى را بلند کند و بر موضعى که بلندى زايدى ندارد بگذارد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
١٠٦٠ بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مىکند چيزى نباشد، پس اگر مهر بهقدرى چرک باشد که پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلا رنگ مهر تغيير کرده باشد، اشکال ندارد.
١٠٦١ در سجده بايد کف دست را بر زمين بگذارد ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست ممکن نباشد بايد مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هر جا که ميتواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممکن نيست گذاشتن بازو کافى است.
١٠٦٢ در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشتهاى ديگر پا يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است.
١٠٦٣ کسى که مقدارى از شست پايش بريده بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، واگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى کوتاه است بايد بقيه انگشتان را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدارى از پا باقى مانده به زمين بگذارد.
١٠٦٤ اگر به طور غير معمول سجده کند مثلا سينه و شکم را به زمين بچسباند بنابر احتياط مستحب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر پاها را دراز کند،اگرچه هفت عضوى که گفته شد به زمين برسد بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند.
١٠٦٥ مهر يا چيز ديگرى که بر آن سجده ميکند بايد پاک باشد ولى اگر مثلا مهر را روى فرش نجس بگذارد يا يک طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاک آن بگذارد اشکال ندارد.
١٠٦٦ اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده کند. و اگر ممکن نيست بايد زمين را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد بر زمين بگذارد.
١٠٦٧ اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يکى از دو طرف پيشانى سجده کند و اگر ممکن نيست، به چانه و اگر به چانه هم ممکن نيست بايد به هر جاى از صورت که ممکن استسجده کند. و اگر به هيچ جاى از صورت ممکن نيست، بايد با جلو سر سجده نمايد.
١٠٦٨ کسى که نميتواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى که مىتواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را که سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد که بگويند سجده کرده است ولى بايد کف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
١٠٦٩ کسى که هيچ نمىتواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره کند، و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر دو صورت احتياط واجب آن است که اگر مىتواند بقدرى مهر را بلند کند که پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمىتواند احتياط مستحب آن است که مهر را بلند کند و به پيشانى بگذاردو اگر با سر يا چشمها هم نمىتواند اشاره کند بايد در قلب نيتسجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
١٠٧٠ کسى که نمىتواند بنشيند بايد ايستاده نيتسجده کند و چنانچه مىتواند براى سجده با سر اشاره کند، و اگر نمىتواند با چشمها اشاره نمايد، و اگر اين را هم نمىتواند در قلب يتسجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
١٠٧١ اگر پيشانى بىاختيار از جاى سجده بلند شود چنانچه ممکن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يک سجده حساب مىشود چه ذکر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگه دارد و بىاختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يک سجده حساب مىشود و اگر ذکر نگفته باشد بايد بگويد.
١٠٧٢ جايى که انسان بايد تقيه کند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود.
١٠٧٣ اگر روى چيزى که بدن روى آن آرام نمىگيرد سجده کند باطل است. ولى روى تشک پر يا چيز ديگرى که بعد از سر گذاشتن و مقدارى پايين رفتن آرام مىگيرد سجده کند، اشکال ندارد.
١٠٧٤ اگر انسان ناچار شود که در زمين گل نماز بخواند، بنابر احتياط واجب بايد در حالى که ايستاده است براى سجده با سر اشاره کند و تشهد را ايستاده بخواند.
١٠٧٥ در رکعت اول و رکعتسومى که تشهد ندارد مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آنکه مقدارى بنشيند براى رکعت بعد برخيزد نمازش صحيح است، ولى بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدرى بىحرکت بنشيند و بعد برخيزد.
١٠٧٦ بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراکى که از زمين مىرويد مانند چوب و برگ رختسجده کرد و سجده بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى صحيح نيست و نيز سجده کردن بر چيزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه باطل است، اما سجده کردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشکال ندارد.
١٠٧٧ احتياط واجب آن است که بر برگ درخت مو اگر تازه باشد سجده نکنند.
١٠٧٨ سجده بر چيزهايى که از زمين مىرويد و خوراک حيوان است مثل علف و کاه صحيح است.
١٠٧٩ سجده بر گلهايى که خوراکى نيستند صحيح است ولى سجده بر دواهاى خوراکى که از زمين مىرويد مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحيح نيست.
١٠٨٠ سجده بر گياهى که خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست.
١٠٨١ سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحيح است بلکه به گچ و آهک پخته و آجر و کوزه گلى و مانند آن هم مىشود سجده کرد.
١٠٨٢ اگر کاغذ را از چيزى که سجده بر آن صحيح است مثلا از کاه ساخته باشند مىشود بر آن سجده کرد و سجده بر کاغذى که از پنبه و مانند آن ساخته شده اشکال ندارد.
١٠٨٣ براى سجده بهتر از هر چيز تربتحضرت سيدالشهدا عليه السلام مىباشد، بعد از آن خاک، بعد از خاک سنگ، و بعد از سنگ گياه است.
١٠٨٤ اگر چيزى که سجده بر آن صحيح است ندارد يا اگر دارد بواسطه سرما يا گرماى زياد و مانند اينها نمىتواند بر آن سجده کند بايد به لباسش اگر از کتان يا پنبه استسجده کند و اگر از چيز ديگر است بر همان چيز سجده کند و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آنهم ممکن نباشد به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
١٠٨٥ سجده بر گل و خاک سستى که پيشانى روى آن آرام نمىگيرد اگر بعد ازآن که مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشکال ندارد.
١٠٨٦ اگر در سجده اول مهر به پيشانى بچسبد و بدون اينکه مهر را بردارد دوباره به سجده برود اشکال دارد ، بلکه نماز باطل است و بايد اعاده کند.
١٠٨٧ اگر در بين نماز چيزى که بر آن سجده مىکند گم شود و چيزى که سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد بايد نماز را بشکند و اگر وقت تنگ است بايد به لباسش اگر از پنبه يا کتان استسجده کند و اگر ازچيز ديگرى است بر همان چيز و اگر آنهم ممکن نيست بر پشت دست و اگر آن هم نمىشود به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
١٠٨٨ هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته که سجده بر آن باطل است اگر ممکن باشد بايد پيشانى را از روى آن به روى چيزى که سجده بر آن صحيح است بکشد و اگر وقت تنگ است به دستورى که در مساله پيش گفته شد عمل کند.
١٠٨٩ اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته که سجده بر آن باطل است اشکال ندارد.
١٠٩٠ سجده کردن براى غير خداوند متعال حرام ميباشد و بعضى از مردم عوام که مقابل قبر امامان عليهم السلام پيشانى را به زمين مىگذارند اگر براى شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد و گرنه حرام است.
١٠٩١ در سجده چند چيز مستحب است: ١- کسى که ايستاده نماز مىخواند بعد از آنکه سر از رکوع برداشت و کاملا ايستاد و کسى که نشسته نماز مىخواند بعد از آن که کاملا نشست براى رفتن به سجده تکبير بگويد. ٢- موقعى که مرد مىخواهد به سجده برود اول دستها را و زن اول زانوها را به زمين بگذارد. ٣- بينى را به مهر يا چيزى که سجده بر آن صحيح است بگذارد. ٤- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد بطورى که سر آنها رو به قبله باشد. ٥- در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و اين دعا را بخواند: «يا خير المسؤولين و يا خير المعطين ارزقنى و ارزق عيالى من فضلک فانک ذو الفضل العظيم»، يعنى اى بهترين کسى که از او سؤال مىکنند و اى بهترين عطا کنندگان، روزى بده به من و عيال من از فضل خودت، پس به درستى که تو داراى فضل بزرگى. ٦- بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد. ٧- بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تکبير بگويد. ٨- بعد از سجده اول بدنش که آرام گرفت «استغفر الله ربى و اتوب اليه» بگويد. ٩- سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد. ١٠- براى رفتن به سجده دوم در حال آرامى بدن «الله اکبر» بگويد. ١١- در سجدهها صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذکرى که در سجدهها دستور دادهاند بگويد اشکال ندارد. ١٢- در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد . ١٣- مردها آرنجها و شکم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم را بر زمين بگذارند و اعضاى بدن را به يکديگر بچسبانند.و مستحبات ديگر سجده در کتابهاى مفصل گفته شده است.
١٠٩٢ قرآن خواندن در سجده مکروه است و نيز مکروه است براى برطرف کردن گرد و غبار جاى سجده را فوت کند و اگر در اثر فوت کردن دو حرف از دهان بيرونآيد نماز باطل است. و غير اينها مکروهات ديگرى هم در کتابهاى مفصل گفته شده است.
١٠٩٣ در هر يک از چهار سوره: «و النجم، اقرا، الم تنزيل و حم سجده» يک آيه سجده است که اگر انسان بخواند يا گوش به آن دهد بعد از تمام شدن آن آيه بايد فورا سجده کند و اگر فراموش کرد هر وقتيادش آمد بايد سجده نمايد.
١٠٩٤ اگر انسان موقعى که آيه سجده را مىخواند از ديگرى هم بشنود چنانچه گوش داده دو سجده نمايد و اگر به گوشش خورده يک سجده کافى است.
١٠٩٥ در غير نماز اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند يا به آن گوش بدهد بايد سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.
١٠٩٦ اگر آيه سجده را از کسى که قصد خواندن قرآن ندارد بشنود، يا از مثل گرامافون آيه سجده را بشنود، لازم نيستسجده نمايد. ولى اگر از آلتى که صداى خود انسان را مىرساند بشنود، واجب استسجده کند.
١٠٩٧ در سجده واجب قرآن نمىشود بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى سجده کرد ولى ساير شرايط سجده را که در نماز است لازم نيست مراعات کنند.
١٠٩٨ در سجده واجب قرآن بايد طورى عمل کند که بگويند سجده کرد.
١٠٩٩ هرگاه در سجده واجب قرآن پيشانى را به قصد سجده به زمين بگذارد، اگر چه ذکر نگويد کافى است، و گفتن ذکر مستحب است. و بهتر است بگويد: «لا اله الا الله حقا حقا لا اله الا الله ايمانا و تصديقا لا اله الا الله عبودية و رقا سجدت لک يا رب تعبدا و رقا لا مستنکفا و لا مستکبرا بل انا عبد ذليل ضعيف خائف مستجير».
١١٠٠ در رکعت دوم تمام نمازهاى واجب و رکعتسوم نماز مغرب و رکعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا بايد انسان بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن تشهد بخواند يعنى بگويد: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل على محمد و آل محمد».
١١٠١ کلمات تشهد بايد به عربى صحيح و به طورى که معمول است پشتسر هم گفته شود.
١١٠٢ اگر تشهد را فراموش کند و بايستد و پيش از رکوع يادش بيايد که تشهد را نخوانده، بايد بنشيند و تشهد را بخواند و دوباره بايستد و آنچه بايد در آن رکعتخوانده شود بخواند و نماز را تمام کند و اگر در رکوع يا بعد از آن يادش بيايد بايد نماز را تمام کند و بعد از سلام نماز تشهد را قضا کند و بنابر احتياط واجب براى تشهد فراموش شده دو سجده سهو بجا آورد.
١١٠٣ مستحب است در حال تشهد بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را به کف پاى چپ بگذارد و پيش از تشهد بگويد: «الحمد لله» يا بگويد: «بسم الله و بالله و الحمد لله و خير الاسماء لله» و نيز مستحب است دستها را بر رانها بگذارد و انگشتها را به يکديگر بچسباند و به دامان خود نگاه کند و بعد از تمام شدن تشهد بگويد: «و تقبل شفاعته و ارفع درجته».
١١٠٤ مستحب است زنها در وقتخواندن تشهد رانها را به هم بچسبانند.
١١٠٥ بعد از تشهد رکعت آخر نماز مستحب است در حالى که نشسته و بدن آرام است بگويد: «السلام عليک ايها النبى و رحمة الله و برکاته» و بعد از آن بايد بگويد: «السلام عليکم» و احوط استحبابى آن است که «و رحمة الله و برکاته» را اضافه نمايد يا بگويد: «السلام علينا و على عباد الله الصالحين».
١١٠٦ اگر سلام نماز را فراموش کند و موقعى يادش بيايد که صورت نماز به هم نخورده و کارى هم که عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىکند مثل پشت به قبله کردن انجام نداده بايد سلام را بگويد و نمازش صحيح است.
١١٠٧ اگر سلام نماز را فراموش کند و موقعى يادش بيايد که صورت نماز به هم خورده است چنانچه پيش از آن که صورت نماز به هم بخورد کارى که عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىکند مثل پشت به قبله کردن انجام نداده باشد نمازش صحيح استو اگر پيش از آن که صورت نماز به هم بخورد کارى که عمدى و سهوى آن نماز را باطل مىکند انجام داده باشد بنابر احتياط نمازش باطل است گرچه صحيح بودن آن خالى از قوت نيست.
١١٠٨ اگر عمدا ترتيب نماز را به هم بزند مثلا سوره را پيش از حمد بخواند يا سجود را پيش از رکوع بجا آورد، نماز باطل مىشود.
١١٠٩ اگر رکنى از نماز را فراموش کند و رکن بعد از آن را بجا آورد مثلا پيش از آنکه رکوع کند دو سجده نمايد، نماز باطل است.
١١١٠ اگر رکنى را فراموش کند و چيزى را که بعد از آن است و رکن نيست بجاآورد مثلا پيش از آنکه دو سجده کند تشهد بخواند بايد رکن را بجا آورد و آنچه را اشتباها پيش از آن خوانده دوباره بخواند.
١١١١ اگر چيزى را که رکن نيست فراموش کند و رکن بعد از آن را بجا آورد، مثلا حمد را فراموش کند و مشغول رکوع شود، نمازش صحيح است.
١١١٢ اگر چيزى را که رکن نيست فراموش کند و چيزى را که بعد از آن است و آن هم رکن نيست بجا آورد مثلا حمد را فراموش کند و سوره را بخواند چنانچه مشغول رکن بعد شده باشد مثلا در رکوع يادش بيايد که حمد را نخوانده بايد بگذرد و نماز او صحيح است و اگر مشغول رکن بعد نشده باشد بايد آنچه را فراموش کرده بجاآورد و بعد از آن چيزى را که اشتباها جلوتر خوانده دوباره بخواند.
١١١٣ اگر سجده اول را به خيال اين که سجده دوم استيا سجده دوم را به خيال اينکه سجده اول است بجا آورد نماز صحيح است و سجده اول او سجده اول و سجده دوم او سجده دوم حساب مىشود.
١١١٤ انسان بايد نماز را با موالات بخواند يعنى کارهاى نماز مانند رکوع و سجود و تشهد را پشتسر هم بجا آورد و چيزهايى را که در نماز مىخواند به طورى که معمول است پشتسر هم بخواند و اگر به قدرى بين آنها فاصله بيندازد که نگويند نماز مىخواند، نمازش باطل است.
١١١٥ اگر در نماز سهوا بين حرفها يا کلمات فاصله بيندازد و فاصله به قدرى نباشد که صورت نماز از بين برود چنانچه مشغول رکن بعد نشده باشد بايد آن حرفها يا کلمات را به طور معمول بخواند و اگر مشغول رکن بعد شده باشد نمازش صحيح است.
١١١٦ طول دادن رکوع و سجود و خواندن سورههاى بزرگ موالات را به هم نمىزند.
١١١٧ در تمام نمازهاى واجب و مستحب پيش از رکوع رکعت دوم مستحب است قنوت بخواند و در نماز وتر با آن که يک رکعت مىباشد خواندن قنوت پيش از رکوع مستحب است و نماز جمعه در هر رکعتيک قنوت دارد و نماز آيات پنج قنوت و نماز عيد فطر و قربان در رکعت اول پنج قنوت و در رکعت دوم چهار قنوت دارد.
١١١٨ اگر بخواهد قنوت بخواند به احتياط واجب بايد دستها را بلند کند و مستحب است دستها را تا مقابل صورت بلند نمايد و کف دستها را رو به آسمان قرار دهد و به قصد رجاء انگشتان دستها را به جز ابهام به هم بچسباند و هر دو کف دستها را پهلوى هم متصل به هم قرار دهد و نگاهش هنگام قنوت به کف دستهايش باشد.
١١١٩ در قنوت هر ذکرى بگويد اگر چه يک «سبحان الله» باشد کافى است. و بهتر است بگويد: «لا اله الا الله الحليم الکريم، لا اله الا الله العلى العظيم، سبحان الله رب السموات السبع و رب الارضين السبع و ما فيهن و ما بينهن و رب العرش العظيم و الحمد لله رب العالمين».
١١٢٠ مستحب است انسان قنوت را بلند بخواند. ولى براى کسى که نماز را به جماعت مىخواند، اگر امام جماعت صداى او را بشنود، بلند خواندن قنوت مستحب نيست.
١١٢١ اگر عمدا قنوت نخواند قضا ندارد و اگر فراموش کند و پيش از آن که به اندازه رکوع خم شود يادش بيايد مستحب است بايستد و بخواند و اگر در رکوع يادش بيايد مستحب است بعد از رکوع قضا کند و اگر در سجده يادش بيايد مستحب است بعد از سلام نماز قضا نمايد. |
سبزوار، خیابان اسدابادی، کوچه جنب بیمارستان حشمتیه، هسته گزینش
پست الکترونیکی:s.sabzevar@behdasht.gov.ir
تلفن: 5-44242101
کلیه حقوق این وب سایت متعلق به دانشگاه علوم پزشکی سبزوار می باشد.
صفحه اصلی دانشگاه
ریاست دانشگاه
معاونتهای دانشگاه
نهاد رهبری
دانشکدهها
بیمارستانها
شبکه ها
مراکز تحقیقاتی